Stawizny serbow

Časowa tabula

 

6. lětstotk

W času ćahanja ludow wobsydla słowjanske kmjeny krajinu mjez Baltiskim morjom a srjedźnymi horinami, mjez rěkami Łobjom a Solawu na zapadźe a Wódru, Bobrom a Kwisu na wuchodźe.

631

Serbja so jako „Surbi“ w chronice Fredegara prěni króć pisomnje mjenuja.

932

Heinrich I. podćisnje serbskej kmjenaj Łužičanow a Milčanow.

939

Markhrabja Gero da na hosćinje třiceći połobskosłowjanskich wjerchow zabić. Po tym so mnohe słowjanske kmjeny zběhnu.

1018

Wujedna so Budyski měr mjez pólskim wójwodu Bolesławom Chrobłym a němskim kejžorom Heinrichom II. Kraj Milčanow a Łužičanow da so pólskemu knježićelej za leno.

1100-1300

We Łužicomaj so ratarstwo dale wuwiwa, wobydlerstwo přiběra a nutřkowny kraj so wutwarja. Přićahuja frankscy, flamscy, durinscy a sakscy burja na wuchod wot Solawy. Předewšěm w pozdźišej zapadnej Sakskej so proces asimilacije Serbow pospěša.

wok. 1327

Wužiwanje serbskeje rěče před sudnistwom so wokoło Starohroda (Altenburg), Šwikawy (Zwickau) a Lipska zakaza. Zawrjeny serbski sydlenski rum so na wuchod dale pomjeńšuje.

wok. 1530

Najstarši serbski pismowstwowy pomnik-Budyska přisaha, mjenowana „Burger Eydt Wendisch“-nastanje.

1548

Mikławš Jakubica-farar w delnjołužiskich Lubanicach–zakónči prěni přełožk Noweho zakonja do (delnjo)serbskeje rěče, kiž pak so njećišći; 1967 wuńdźe wón jako pismowstwowy pomnik.

1574

Ćišći so prěnja kniha w serbskej rěči: Albina Mollerowe spěwarske z Lutherowym „Małym katechizmom“.

1635

Kursakska dóstanje wobě Łužicy za herbske wićežne wobsydstwo.

wok. 1650

Hrózbne wuskutki Třicećilětneje wójny, mór a druhe epidemije zwužuja dale serbsku rěčnu přestrjeń, nimale połojca serbskeho wobydlerstwa zahinje.

1667

Braniborski kurwjerch Friedrich Wilhelm postaja, zo ma so hnydom kóždežkuli serbske pismowstwo zničić a zo nimaja so serbske Bože słužby wjace wotměwać.

1668

Protestantiske hornjołužiske stawy póčnu serbske nabožinske pismowstwo spěchować.

1688

Jurij Hawštyn Swětlik přełožuje hač do 1707 Stary a Nowy zakoń za katolskich Serbow. Pjećzwjazkowy rukopis wostanje njećišćany.

1706

Šimonec bratraj załožitaj Serbski seminar w Praze jako najwažniše kubłanišćo za dorost serbskeho katolskeho duchownstwa, seminar so 1922 rozpušći.

1706/1709

W ćišću wuńdźe Nowy zakoń w hornjoserbskim přełožku Michała Frencla a w delnjoserbšćinje wot Bogumiła Fabriciusa.

1716

Serbscy studenća ewangelskeje teologije załoža w Lipsku Serbske prědarske towarstwo.

1767

Jurij Mjeń zahaji ze swojim chwalospěwom na serbsku rěč („Serskeje rěče zamóženje a chwalba w rěčerskim kěrlišu“) serbske swětne wuměłske basnistwo.

1815

Wienski kongres wobzamknje noworjadowanje serbskeho sydlenskeho ruma; Delnja Łužica a sewjerowuchodna Hornja Łužica připadnjetej Pruskej. Tute dźělenje zawinuje, zo je wot toho časa serbske wobydlerstwo nimale we wšěch wokrjesach w mjeńšinje.
W naslědnych lětach so přez hamtske postajenja a přez skutkowanje němskich duchownych a wučerjow w serbskich kónčinach serbska rěč dźeń a bóle ze zjawnosće wutłóča.

1835

Sakski krajny sejm zapisa do noweho šulskeho zakonja wužiwanje serbskeje rěče w někotrych wučbnych předmjetach.

1841/1843

Jan Arnošt Smoler a Leopold Haupt wudataj zběrku „Pjesnički hornych a delnych Łužiskich Serbow“.

1842

Serbske nowinarstwo póčnje periodisce wuchadźeć. Handrij Zejler, basnik serbskeho narodneho wozrodźenja (1. połojca 19. lětstotka), załoži „Tydźensku Nowinu“, předchadnicu hač do dźensnišeho wuchadźaceho dźenika „Serbske Nowiny“. (Prěnja serbska ćišćana nowina wuńdźe 1790, wot 1809 hač do 1912 wudawaše Jan Dejka měsačnik.)

1845

W Budyšinje wotměwa so prěni serbski spěwanski swjedźeń.

1847

Dozałoži so wědomostno-kulturne towarstwo Maćica Serbska jako prěnje cyłoserbske zjednoćenstwo.

1848

5 000 serbskich předstejićerjow domjacnosćow žada sej wot sakskeho kralowskeho dwora we „Wulkej próstwje Serbow“ runoprawosć serbskeje rěče w šuli, cyrkwi, zarjadnistwje a před sudnistwom. Serbscy burja zjednoćeja so do towarstwow a zwuraznjeja w dalšich peticijach swoje socialne žadanja.

1854

Prěnja žołma wupućowanja Serbow do Texasa a Awstralskeje docpěwa swój wjeršk.

1875

Pod Jakubom Bartom-Ćišinskim, pozdźišim klasikarjom serbskeje literatury, a Arnoštom Muku, hłownym reprezentantom serbskeje wědomosće, formuje so „młodoserbske hibanje“. Tute přinošuje ze srědkami wuměłstwa a kultury, literatury a wědomosće wažnje k skrućenju serbskeho narodneho wědomja.
Studenća a gymnaziasća organizuja w Chrósćicach prěnju schadźowanku, kotraž so hač do dźensnišeho kóždolětnje wotměwa.
W Delnjej Łužicy docpěwa z tworjenjom Mata Kosyka literatura w delnjoserbšćinje swój wjeršk, studowaca młodźina hromadźi so wokoło Bogumiła Šwjele k delnjoserbskemu hibanju.

kónc 19. lětst.

Industrializacija Łužicy wuskutkuje sylny hospodarski rozmach a připućowanje cuzych. W Pruskej kaž tež w Sakskej so antiserbski kurs po załoženju Němskeho reicha zesylnja.

1904

Serbski dom, natwarjeny předewšěm z darow serbskeho ludu, so w Budyšinje poswjeći. Wón stanje so ze symbolom žiwjenskeje wole a ze srjedźišćom serbskeho kulturneho žiwjenja.

1912

Serbske towarstwa załoža we Wojerecach třěšny zwjazk z mjenom Domowina.

1919-1932

Weimarska wustawa zaruča njeněmskim ludowym dźělam swobodne wuwiće. To pak so we wotpowědnych zakonjach a postajenjach njepřesadźi.

1925

Jan Skala załoži w Berlinje časopis Zwjazka narodnych mjeńšin „Kulturwille“ (wot 1926 „Kulturwehr“), zasadźacy so za prawa w Němskej žiwych Polakow, Danow, Frizow, Litawčanow a Serbow.

1933-1937

Serbske towarstwa spjećuja so nacistiskim pospytam přirjadowanja („glajchšaltowanja“); sćěhuja zajeća, represalije a zakazy.

1937

Domowinje a dalšim serbskim organizacijam zakazaja so zhromadźizny a scyła wšitke rěčne a kulturne aktiwity.
W nacistiskim času wupokazaja so serbscy wučerjo a duchowni wobeju konfesijow kaž tež dalši kulturnicy z Łužicy. Nowiny a knihi njesmědźa so wudawać, Serbski dom, nakładnistwo, ćišćernja, knihikupstwo a muzej so zawrěja a wuswoja, archiw a biblioteka Maćicy Serbskeje so pozdźišo skonfiskujetej.

1945

10. meje so w Chrósćicach Domowina wobnowi a wot wobsadniskeje mocy hnydom jako demokratiska organizacija připóznaje.

1948

Sakski krajny sejm wobzamknje „Zakoń wo zachowanju prawow serbskeje ludnosće“. Braniborska přewozmje 1950 tutón zakoń přez postajenje. Na zakładźe wustawy NDR so pozdźišo wjacore wuwjedźenske postajenja wudadźa.

1948-1958

Z nahladnymi statnymi srědkami so institucije załoža, kotrež šěroke wuwiće serbskeje kultury a wědomosće zmóžnjeja (na přikład Serbske ludowe dźiwadło, Serbski ludowy ansambl, slědźerski a uniwersitny institut, wučerski wustaw a nakładnistwo). Z tutymi institucijemi a organizacijemi so monopol mocy SED w Serbach přetłóči.

1966-1989

Jako wjerški kulturneho žiwjenja organizuja so Festiwale serbskeje kultury, kotrež słuža předstajenju narodnostneje politiki NDR.

1989

W nazymje namołwja Serbska narodna zhromadźizna do dialoga ze statom a žada sej wot Domowiny nowu orientaciju.

1990-1992

Cyły rjad serbskich towarstwow, zjednoćenstwow a institucijow so załoži abo wobnowi, mj. dr. Maćica Serbska, Serbske šulske towarstwo, Towarstwo swj. Cyrila a Metoda, Zwjazk serbskich wuměłcow, Zwjazk serbskich spěwarskich towarstwow, Serbski institut a Serbska fachowa šula za socialnu pedagogiku.

1991

Zwjazkowa republika Němska, Swobodny stat Sakska a Kraj Braniborska wutworja zhromadnje Załožbu za serbski lud, kotraž ma hajenju a wuwiću serbskeje rěče, kultury a wědomosće słužić.
Tuta njesamostatna załožba přirjaduje so sakskej statnej kencliji.

1994

Braniborski krajny sejm wobzamknje Zakoń wo rjadowanju prawow Serbow w Kraju Braniborskej (Serbska kazń).

1999

1. januara nabudźe statne zrěčenje płaćiwosće, po kotrymž stanje so załožba prawnisce samostatna (prawokmana).
Sakski krajny sejm wobzamknje 20. januara Zakoń wo prawach Serbow w Swobodnym staće Sakskej.

2001

Wot 6. awgusta do 1. septembra protestuja mnozy Serbja w „Chróšćan zběžku“ přećiwo zawrjenju Serbskeje srjedźneje šule „Jurij Chěžka“ w Chrósćicach. Wot kónca šulskeho lěta 2002/2003 je šula zawrjena.

2007

Wot kónca šulskeho lěta 2006/2007 je tež Serbska srjedźna „Šula Ćišinskeho“ w Pančicach-Kukowje zawrjena.

2008

29. meje demonstruje něhdźe 500 Serbow a sympatizantow w Berlinje za wotzamknjenje noweho financowanskeho zrěčenja a za dosahace financne wuhotowanje Załožby za serbski lud.

2009

10. julija podpisaja Kraj Braniborska, Swobodny stat Sakska a Zwjazkowa republika Němska Druhe zrěčenje wo zhromadnym financowanju „Załožby za serbski lud“.

2011

Serbski kapłan Alojs Andricki w Drježdźanach zbóžnoprajeny.

2012

13. Oktobra woswjeći Domowina 100. lěto wobstaća. Angela Merkel gratuluje z widijom a někotrymi sadami w serbskej rěći.

We Łužicy wotmě so EUROPEADA – koparski turněr narodnych mejńšin Europy.

2014

Braniborski krajny sejm nowelěruje zakoń wo wuhotowanju prawow serbow w kraju Braniborska. Sydlerski rum serbow so pomjenuje a rozšěri.
Swětowy kongres CIOFF (International Council of Organizations of Folklore Festivals and Folk Arts) wotmě so w Budyšinje. Na nim wobdźělichu so 150 sobustawow z 101 krajow.

2016

15. februara podpisaja Kraj Braniborska, Swobodny stat Sakska a Zwjazkowa republika Němska Třeće zrěčenje wo zhromadnym financowanju „Załožby za serbski lud“, kotrež płaći hać do lěta 2020.

2018

Minority SafePack  – na iniciatiwje k škitej mjeńšinow Europy wobdźěla so 1,2 milion čłowjekow, mjez nimi serbja.

Z „Die Sorben in Deutschland“, wudate wot Załožby za serbski lud, 2019